De wet van 31 januari 2003 legde de principes vast voor de geleidelijke afbouw van kernenergie in de industriële elektriciteitsproductie en het verbod op nieuwe kerncentrales.

Kort samengevat stelt de wet dat Belgische kernreactoren na 40 jaar werking gesloten moeten worden, tenzij de veiligheid van de elektriciteitsvoorziening in het gedrang komt. Daarom werd de wet in 2013 en 2015 aangepast, zodat de reactoren Tihange 1, Doel 1 en Doel 2 elk 10 jaar langer konden blijven draaien, tot 50 jaar.

Tot eind 2021 volgde de Belgische regering de wet uit 2003, die de sluiting van alle Belgische reactoren tegen 2025 voorzag. Zo werden de reactoren Doel 3 en Tihange 2 respectievelijk in oktober 2022 en januari 2023 definitief stilgelegd.

Op 13 december 2023 ondertekenden de ENGIE Groep en de Belgische regering een akkoord voor de verlenging van de levensduur van de reactoren Tihange 3 en Doel 4 met 10 jaar.

Deze overeenkomst is omgezet in de wet van 26 april 2024 die de wet van 31 januari 2003 wijzigt.

De activiteiten van SYNATOM zijn direct afhankelijk van de beslissingen van de aandeelhouder ELECTRABEL en van politieke keuzes met betrekking tot de kerncentrales in België.

Wat de bovenfase van de splijtstofcyclus betreft, heeft elke sluiting of uitbreiding van een kernreactor een directe invloed op de strategie voor de bevoorrading van grondstoffen voor de productie van splijtstofelementen. In het kader van de levensduurverlenging van Doel 4 en Tihange 3 heeft SYNATOM nieuwe contracten afgesloten voor de aankoop van natuurlijk uranium, evenals voor concentratie- en verrijkingsdiensten. SYNATOM kan de levering van verrijkte splijtstoffen garanderen binnen de termijnen die nodig zijn voor de herstart van deze twee reactoren eind 2025.

Dit geldt ook voor de benedenfase van de splijtstofcyclus, waar de beslissingen van aandeelhouder ELECTRABEL en politieke keuzes invloed hebben op de planning en leveringen, zoals van containers voor tussentijdse opslag. SYNATOM is verplicht om exploitant ELECTRABEL binnen de vastgestelde termijnen alle benodigde infrastructuur en uitrusting te leveren voor het veilige beheer van verbruikte splijtstofelementen.

De ontwikkelingen in het Belgische energiebeleid hebben ook aanzienlijke financiële gevolgen, waarmee SYNATOM rekening moet houden bij het aanleggen van nucleaire voorzieningen.

Het akkoord dat ENGIE eind 2023 met de Belgische regering sloot, heeft belangrijke implicaties voor de voorzieningen, bijvoorbeeld voor het beheer van bestraalde splijtstoffen.

Ingevolge de wet uit 2003 heeft SYNATOM een Commissie voor Nucleaire Voorzieningen opgericht. Deze onafhankelijke commissie heeft de bevoegdheid om advies te verlenen en toezicht te houden op het bestaan, de toereikendheid en de beschikbaarheid van de voorzieningen. De prerogatieven werden versterkt door de wet van 12 juli 2022.

De Commissie brengt adviezen uit over: 

• De methoden voor het aanleggen van de voorzieningen. Zij beoordeelt ook periodiek de geschiktheid van deze methoden.
• Het maximale percentage dat SYNATOM kan uitlenen.
• De activacategorieën waarin SYNATOM belegt en het investeringsbeleid van SYNATOM.

De Commissie houdt toezicht op:

• Informatie met betrekking tot de toereikendheid van de voorzieningen.
• De juiste toepassing van de methodes voor het aanleggen van de voorzieningen.
• De voorwaarden waaronder SYNATOM fondsen uitleent.
• De beschikbaarheid van de fondsen.

Om de drie jaar legt SYNATOM aan de Commissie een gedetailleerd dossier voor met daarin de methodologie voor het vaststellen van de voorzieningen, de financiële strategie, de timing, enz. Dit dossier bevat dus niet alleen economische berekeningen, maar ook technische documenten van de kernexploitant of van de ingenieurs van SYNATOM. 

De Commissie voor Nucleaire Voorzieningen vertrouwt op de technische expertise van het NIRAS en het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle om dit dossier volledig te analyseren. NIRAS draagt immers de eindverantwoordelijkheid voor het definitieve beheer van het radioactieve afval.

De Commissie voor Nucleaire Voorzieningen brengt vervolgens een bindend advies uit aan de kernprovisievennootschap SYNATOM. Dit advies kan leiden tot wijzigingen in de bedragen van de voorgestelde voorzieningen of tot aanvullende werkzaamheden die door SYNATOM of de kernexploitant moeten worden uitgevoerd. De Commissie voor Nucleaire Voorzieningen stelt ook de discontovoeten vast die specifiek zijn voor elk type voorziening.

Aan het einde van de elektriciteitsproductiefase (enkele jaren) worden de splijtstofelementen als verbruikt beschouwd. Ze worden momenteel opgeslagen op de sites van Doel en Tihange.

De centrale van Doel beschikt over een specifiek gebouw voor “droge” opslagcontainers. In Tihange is een centraal gebouw met 8 dokken ingericht voor onderwateropslag. Deze twee gebouwen zitten aan hun maximale capaciteit.

In Doel en Tihange zijn nieuwe “droge” opslaggebouwen gebouwd om de tussentijdse opslag op lange termijn te garanderen, tot 2050.

De ontmanteling van een kernreactor begint na een periode van 5 jaar, ook wel de definitieve stopzetting genoemd. In deze voorbereidende fase worden de verbruikte splijtstofelementen die zich in het desactiveringsdok van de reactor bevinden, verplaatst naar de centrale gebouwen voor tussentijdse opslag.

Dan kan de ontmanteling van alle nucleaire en niet-nucleaire apparatuur beginnen. Het afval bestaat voor 98% uit conventioneel afval, voornamelijk beton en metalen. De 2% radioactief afval wordt gesorteerd, verwerkt en verpakt alvorens het wordt overgebracht naar BELGOPROCESS, het dochterbedrijf van NIRAS.